Knaagdieren zijn de grootste orde der zoogdieren, bijna veertig procent van alle zoogdiersoorten behoort tot deze familie. Knaagdieren komen voor op alle continenten in verscheidene leefgebieden, zowel in bomen, onder de grond en in zoet water.
Sommige knaagdieren zijn de mens maar al te bekend zoals de huismuis en de zwarte en bruine rat. Deze dieren hebben zich uitstekend aan de mens aangepast en zijn in veel gebieden een ware plaag geworden.
Knaagdieren worden gekenmerkt door hun bijzondere gebit. Zij bezitten vier grote, op beitels gelijkende, snijtanden, twee in de bovenkaak en twee daar tegenover in de onderkaak. Hiermee richten knaagdieren vaak grote schade aan.
Deze tanden van knaagdieren hebben aan de voorkant een harde glazuurlaag en groeien levenslang door. Doordat de tanden tijdens het knagen over elkaar heen worden bewogen slijten ze af en blijven ze tegelijkertijd scherp. De meeste knaagdieren zijn hoofdzakelijk in de nacht of in de schemering actief, maar toch zijn er ook overdag veel soorten aan te treffen.
Sporen en schade door knaagdieren:
- uitwerpselen (zwart, 3-8 mm lang en 1-3 mm dik) worden verspreid aangetroffen, worden vrij snel hard
- sleepsporen van staart in stoffige omgeving, “buiksmeer” op veel belopen randen, knaagsel van o.m. isolatiematerialen
- knaagdieren kunnen ziektekiemen verspreiden, bevuilen voedselvoorraden met uitwerpselen en urine, knaagschade aan diverse producten en materialen (b.v. bekabeling)
Soorten schadelijke knaagdieren
De huismuis (Mus musculus) is een knaagdier uit het geslacht Mus. Dit knaagdier soort heeft zich in de voetstappen van de mens over vrijwel de hele wereld verspreid. Hierdoor zijn muizen na de mens het zoogdier met de grootste verspreiding ter wereld.
De zwarte rat (Rattus rattus) is een knaagdier, ook wel bekend onder de namen scheepsrat, huisrat, dakrat en pestrat. In Nederland is de soort bijna volledig verdrongen door de bruine rat.
De zwarte rat was in Nederland relatief zeldzaam, echter het RIM maakt zich (begin 2008) zorgen over de toename van het door deze knaagdieren verspreide hantavirus dat ernstige nierschade kan veroorzaken.
Ondanks zijn naam komt dit knaagdier in verschillende kleurvarianten voor. De kleur verschilt van zwart tot lichtbruin, de buikzijde is lichter van kleur. Zwart is wel de meest voorkomende kleur in stedelijke gebieden.
Een volwassen zwarte rat wordt 150 tot 240 mm lang en 145 tot 280 gram zwaar. De zwarte rat groeit zijn hele leven door. Hij heeft een staartlengte van 115 tot 260 mm, even lang of langer dan de rest van het lichaam. De staart heeft 200 tot 260 ringen.
De zwarte rat verschilt van de bruine rat door de langere, ruigere vacht, de grotere, dunner behaarde oren, de grotere ogen en de langere, dunnere staart.
In een geschikte leefomgeving plant het knaagdier zich het hele jaar voort, maar in Europa plant het zich voort van mid-maart tot mid-november. Het vrouwtje krijgt drie tot zes nesten van één tot zestien (maximaal twintig, gemiddeld zeven) jongen (rittens). Hierdoor kan een vrouwtje tot wel 56 jongen per jaar krijgen.
De jongen worden geboren na een draagtijd van 21 dagen. Bij de geboorte zijn de jongen naakt en roze, met gesloten oren en ogen. Vrouwtjes zijn geslachtsrijp als ze ongeveer 90 gram wegen. Ze zijn dan tussen de twaalf en zestien weken oud.
Een zwarte rat kan een leeftijd bereiken van maximaal vier jaar. Meestal worden deze knaagdieren niet meer dan achttien maanden oud. In stedelijke gebieden is de huiskat de belangrijkste vijand.
De bruine rat (Rattus norvegicus) is een knaagdier, ook wel bekend onder de namen Noorse rat, rioolrat, waterrat, stadsrat, of kortweg rat met variëteiten laboratoriumrat en tamme rat. De bruine rat is één van de succesvolste zoogdieren ter wereld en komt tegenwoordig over bijna de gehele wereld voor tot in de binnenlanden van Afrika.
De bruine rat vestigt zich het liefst in een vochtige en een niet te warme omgeving. De bruine rat voelt zich dus al snel ergens thuis, vooral in de buurt van de mens. Zijn favoriete habitats zijn kelders, kruipruimten, schuren, stallen, vuilnisbelten, graan- en houtopslagplaatsen, aan de rand van sloten en dijken, onder de grond in uitgebreide holen en op sommige plekken in de buurt van riolen en ander vervuild water.
Bruine ratten leven echter ook in gebieden waar geen mensen voorkomen, zoals op onbewoonde eilanden. Een bruine rat die ‘s zomers in de natuur bij slootkanten leeft, trekt ‘s winters vaak naar de warmte van huizen.
Ziektes door knaagdieren
Het knaagdier kan een drager zijn van een aantal ziektes, waaronder de pest en trichinose de meest bekende zijn. De zwarte rat is de belangrijkste verspreider van de pest. Vlooien, die op de huid van de zwarte rat leven, brengen de pestbacterie over van dit knaagdier naar de mens. Anders dan de bruine rat is de zwarte rat geen drager van de bacterie die de ziekte van Weil veroorzaakt. Effectieve ratten bestrijding vergt een goed plan van aanpak en het vakkundig inzetten van lokdozen en gifstoffen. Roep hiervoor de hulp van professionele ongediertebestrijding in.